امروزه در کشور عزیزمان ایران، با توجه به توسعه تدریجی صنعت گردشگری و نیاز فوری به ایجاد واحدهای اقامتی از یک سو و همچنین توسعه گونه‌های مختلف سفر از سوی دیگر، از اوایل دهه نود خورشیدی (با توجه به نیاز به توسعه زیرساخت‌های گردشگری به‌ویژه اقامتی) واحدهای اقامتی جدیدی در حوزه خدمات اقامتی با نام «خانه کاشانه» معرفی شدند، ولی چون مبانی قانونی فعالیت آنها به‌درستی تعریف نشده بود، فعالیت آنها نتیجه مثبتی در راستای توسعه کیفی صنعت گردشگری در ایران در بر نداشت. با این وصف، با روی کار آمدن دولت یازدهم و با توجه به توسعه سریع صنعت گردشگری، برنامه‌ریزان گردشگری کشور در قالب طرح اصلاح آئین‌نامه تاسیسات گردشگری و به موجب ماده اول آیین نامه ایجاد، اصلاح، تکمیل، درجه‌بندی و نرخ‌گذاری تأسیسات گردشگری، مجموعه اقامتی جدیدی را تحت عنوان «خانه مسافر» به‌عنوان یکی از مصادیق تأسیسات گردشگری همچون هتل و مهمانپذیر و در چارچوب دستورالعمل شورای وزیران ایجاد کردند.
این مجموعه‌های جدید اقامتی براساس طرح مصوب هیئت وزیران، در تاریخ ۱۳۹۴/۶/۴ رسمیت یافته و فعالیت خود را براساس همین مصوبه تحت نظارت سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری (پیشین) آغاز کرده و در نهایت وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی متولی اصلی سامان‌دهی و مدیریت خانه مسافرها تعیین شد، لذا با ابلاغ مصوبه دولت توسط این وزارتخانه، ادارات میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان‌ها موظف به انتخاب مجریان استانی براساس ضوابط قانونی شده و این مجریان نیز تحت نظارت ادارات کل استان‌ها موظف به شناسایی و جمع‌آوری اطلاعات مربوط به خانه‌مسافرها در سراسر کشور هستند.
در یک نگاه کلی، خانه مسافر به واحدهای اقامتی با کاربری مسکونی و مالکیت خصوصی اطلاق می‌شود که براساس ویژگی‌های اقلیمی هر استان و در چارچوب یک دستورالعمل مجوز فعالیت خود را از وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اخذ و در سه درجه مختلف براساس نوع خدمات دسته‌بندی شده و اقدام به پذیرش و اسکان گردشگر داخلی و خارجی می‌کنند. براساس دستورالعمل‌های ابلاغی انواع خانه‌های مسافر شامل: ویلا، آپارتمان، خانه و سوئیت است.
با توجه به این‌که صنعت گردشگری در کشورمان در چند سال اخیر رشد قابل توجهی داشته است نیاز به اماکن اقامتی هر روز بیشتر می‌شود. با این وصف اگر چه مجموعه‌های اقامتی تنها عامل جذب گردشگران به یک مقصد سفر نیستند، لکن نقش مهمی در افزایش ماندگاری گردشگر در مقاصد انتخابی سفردارند. فردی که به‌عنوان گردشگری وارد مقصدی می‌شود، بی‌شک در وهله اول مکانی را برای استراحت و اقامت انتخاب می‌کند، بنابراین مکان اقامت، هسته اصلی فعالیت‌های گردشگر در یک مقصد انتخابی سفر به شمار می‌رود و این در حالی است که این هسته اصلی، یعنی فرآیند انتخاب یک مجموعه اقامتی توسط گردشگر، بسته به سطح درآمد، تعداد افراد خانواده، موقعیت اجتماعی، هدف از سفر، شغل و حتی فرهنگ عمومی گردشگران متغیر است.
زمانی که هزینه اسکان در هتل برای گردشگران گران است یا گردشگران با کمبود تخت در این اماکن مواجه شوند برخی از آنها مجبور به اقامت در مراکز غیرمجاز می‌شوند. از این رو زمانی که میزان این مراکز استاندارد با تنوع ارائه خدمات افزایش یابد دیگر شاهد بروز مشکلات در حوزه اقامت گردشگر در یک مقصد سفر نخواهیم بود. لازم به ذکر است که فعالیت غیرقانونی خانه‌های غیرمجاز به فعالین بخش گردشگری در حوزه اقامت، همواره آسیب وارد می‌کند.
براساس آمارهای ارائه شده ازسوی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، در سال ۱۳۹۷ و تا پیش از شیوع بیماری کرونا، بیش از ۳۷ درصد از گردشگران داخلی هنگام سفر در اقامتگاه‌های موقت (کمپ، کانکس و چادر) اقامت کرده‌اند و کمتر از ۵ درصد آنها در هتل‌ها و اقامتگاه‌های رسمی اقامت داشته‌اند، لذا این آمار خود اثبات کننده ضرورت سامان‌دهی وضعیت اقامت گردشگران به ویژه استانداردسازی و قانونمند کردن وضعیت اقامت گردشگران در زمینه گردشگری داخلی است.
مزایای تأسیس خانه‌های مسافر درایران
یکی از مهم‌ترین اهداف تشکیل خانه مسافر، جلوگیری از فعالیت واحدهای استیجاری غیرمجاز در شهرها و روستاها است که رزرو آنها بیشتر توسط دلال‌ها و یا مشاورین املاک انجام می‌پذیرد. بررسی‌ها در این خصوص حاکی است فعالیت‌های سازماندهی نشده مردم محلی در حوزه اقامت گردشگران علاوه بر تضعیف حقوق گردشگر به صنعت گردشگری در مقاصد سفر نیز آسیب رسانده و باعث بروز مشکلات زیادی در زمینه امنیت مسافران داخلی و به ویژه خارجی و همچنین احراز نشدن هویت گردشگران و همچنین صاحبان این‌گونه خانه‌ها و بروز انواع جرایم اجتماعی و فرهنگی شده که همین نکته منجر به عدم اعتماد گردشگران و آسیب رسیدن جدی به ساختار گردشگری در مقاصد سفر می‌شود. با این وصف وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در طرح خانه مسافر به دنبال بهبود و استانداردسازی عملکرد خانه‌های مسافر و همچنین با افزایش سطح آگاهی و علمی مدیران این واحدهای اقامتی به‌دنبال ارتقای نحوه خدمات‌رسانی به گردشگران است.
در یک نگاه کلی می‌توان گفت تاسیس خانه‌های مسافر دارای مزایای فراوانی است به گونه‌ای که که ساخت یک هتل از مرحله دریافت مجوز تا بهره‌برداری آن نیازمند صرف چندین سال زمان است، لذا ایجاد خانه‌های مسافر را باید فرصتی در راستای پاسخگویی به نیاز اقامتی گردشگران در کوتاه‌مدت دانست. همچنین تاسیس خانه‌های مسافر نقش مهمی در ارزان‌سازی سفر، ایجاد تنوع در اقامت گردشگران، حذف واحدهای اقامتی فاقد شرایط اسکان گردشگر و دسترسی آسان و الکترونیکی به انجام رزرو در واحدهای واجد شرایط دانست و همچنین برای گردشگرانی که تمایل به اقامت در خانه‌های شبیه محل سکونت خود دارند، ایجاد امنیت و آرامش خاطر خواهد داشت.
عمدتاً متقاضیان این‌گونه واحدهای اقامتی با گردشگرانی که اقامت در هتل‌ها را برمی‌گزینند، متفاوت‌اند. عده‌ای از مردم به‌دنبال اقامت راحت در منزل با امکانات مناسب هستند به ویژه گردشگرانی که در قالب خانواده و یا گروه‌های دوستی اقدام به سفر می‌کنند، در این‌گونه واحدهای اقامتی احساس آرامش و لذت بیشتری در هنگام سفر خواهند داشت.
از دیگر مزیت‌های خانه‌های مسافر می‌توان به ایام خاص سفر از جمله اعیاد مختلف مانند عید نوروز اشاره کرد. به گونه‌ای که در این ایام ظرفیت اکثر هتل‌ها و سایر مجموعه‌های اقامتی در مقاصد پر طرفدار گردشگری به سرعت تکمیل شده و این واحدها می‌توانند به‌صورت استاندارد به سایر گردشگران خدمات‌رسانی کنند. در عین حال اکثر خانه مسافرها قابلیت پذیرش تعداد بالایی از گردشگران را دارند، از این رو خانواده‌های پرجمعیت و یا گروه‌های دوستی که به‌صورت دست جمعی اقدام به سفر می‌کنند می‌توانند با هزینه کمتر و قیمت مناسب در یک مکان اقامت کنند.
با تمام این تفاصیل به‌نظر می‌رسد برخی نظرات و یا تصورات فعالان گردشگری مبنی بر این‌که خانه مسافرها در بازار اقامتی ایران تهدیدی برای هتل‌ها هستند قرین به صحت نبوده و هرگونه اقدام در راستای حذف آنها از بازار رقابتی اقامت گردشگران، امری خطاست.
هم‌اکنون در بسیاری از شهرهای مهم کشور خانه‌های مسافر به‌صورت استاندارد آماده پذیرایی از گردشگران هستند. بنابراین پراکندگی خانه‌های مسافر در تمام نقاط مقاصد سفر همواره مزیت خوبی برای گردشگرانی است که برای امور مختلفی از جمله موارد درمانی و یا اداری به مقصدی سفر کرده و ترجیح می‌دهند محل اقامتشان نزدیک به محلی قرار گیرد که قرار است وقت عمده آنها در سفر در آنجا صرف گردد. بدین گونه هزینه و وقت کمتری را برای جابجایی صرف خواهند کرد.
انگلیسی
