آن روی سیاه تبلیغات

تبلیغات، این روزها به بخشی جدانشدنی از زندگی ما تبدیل شده است. از بیلبوردهای غول‌پیکر در خیابان‌ها گرفته تا پیام‌های پنهانی در شبکه‌های اجتماعی، همه جا ردپای آن دیده می‌شود. اما پشت این زرق‌وبرق‌ها و پیام‌های جذاب، چهره‌ای دیگر از تبلیغات نیز پنهان است؛ چهره‌ای که کمتر دیده می‌شود و گاهی پیامدهای ناخوشایندی برای جامعه و مصرف‌کنندگان به همراه دارد. در این مطلب، به بررسی آن روی سیاه تبلیغات می‌پردازیم؛ جایی که هدف دیگر اطلاع‌رسانی یا ایجاد انگیزه نیست، بلکه بهره‌برداری، اغراق و حتی گمراهی در پس آن نهفته است.

در بازاریابی مبحثی داریم با عنوان «آن روی سیاه تبلیغات» که به تبلیغات گمراه‌کننده و فریبنده اشاره دارد، “dark side of advertising” یا “deceptive advertising” است. هر دو این عبارت‌ها به روش‌های تبلیغاتی اشاره دارند که به طور عمدی یا ناخودآگاه موجب فریب و گمراه کردن مشتریان می‌شوند.

• عبارت Dark side of advertising: این اصطلاح به جنبه‌های منفی و غیر اخلاقی تبلیغات اشاره دارد، جایی که برندها ممکن است از تاکتیک‌های فریبکارانه یا اغراق‌آمیز برای جلب توجه استفاده کنند.

• عبارت Deceptive advertising: این عبارت به تبلیغاتی اشاره دارد که در آن‌ها اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده به مخاطبان ارائه می‌شود تا آن‌ها را به خرید یا استفاده از محصول ترغیب کنند.

برخی از ویژگی‌های آن روی سیاه تبلیغات:

1. استفاده از وعده‌های غیرواقعی: تبلیغاتی که وعده‌هایی می‌دهند که نمی‌توانند به‌طور واقعی برآورده شوند، مانند «خدمات رایگان» بدون توضیح شرایط یا «پیشنهاد ویژه» که در واقع شرایطش به‌طور واضح مشخص نیست.

2. گمراه‌کننده بودن اطلاعات: این نوع تبلیغات به‌طور عمدی اطلاعاتی را به شکل ناقص یا گمراه‌کننده نمایش می‌دهند. به‌عنوان مثال، فقط جنبه مثبت یک محصول یا خدمات را نشان می‌دهند بدون اینکه عواقب منفی یا هزینه‌های پنهانی آن را ذکر کنند.

3. استفاده از ترس یا اضطراب: تبلیغاتی که از احساس ترس یا اضطراب برای تحریک خرید استفاده می‌کنند، مثلاً با اعلام تهدیدهای مبهم مانند «اگر همین حالا اقدام نکنید، فرصت برای همیشه از دست خواهد رفت».

4. تبلیغات غیرشفاف: در این نوع تبلیغات، مشتریان اغلب متوجه نمی‌شوند که چه هزینه‌هایی یا محدودیت‌هایی در کار است، مثل «رایگان» بودن تنها برای برخی خدمات خاص یا شرایط محدود.

خطرات آن روی سیاه تبلیغات:

• آسیب به اعتبار برند: در بلندمدت، این نوع تبلیغات می‌توانند منجر به آسیب به برند شوند. مشتریانی که احساس کنند فریب خورده‌اند، احتمالاً دیگر به برند اعتماد نکرده و از آن استفاده نخواهند کرد.

• مخاطره با قوانین و مقررات: در بسیاری از کشورها، تبلیغات گمراه‌کننده ممکن است به‌عنوان نقض قوانین ضدفریب‌کاری شناخته شده و به جریمه‌های قانونی و کاهش شهرت برند منجر شود، که در پایان به چند مثال واقعی اشاره خواهم کرد.

• دوری از مخاطب وفادار: مشتریانی که با چنین تبلیغاتی برخورد کنند، نه تنها از خرید محصولات و خدمات برند مذکور منصرف می‌شوند، بلکه احتمالاً نظرات منفی و تجارب بد خود را به دیگران منتقل می‌کنند.

برای ملموس‌تر شدن موضوع مطرح شده، در زیر به چند نمونه واقعی اشاره می کنم که نشان می‌دهد استفاده از کلمه «رایگان» و کلمات و یا شعارهای مبهم در تبلیغات چطور می‌تواند به برند آسیب بزند.

به عنوان مثال شرکتی که استفاده از کلمه «رایگان» به ضررش تمام شده، می توان به شرکت Spirit Airlines، یکی از بزرگترین ایرلاین‌های ارزان‌قیمت آمریکا اشاره کرد.

شرکت Spirit Airlines در تبلیغات خود بارها از عبارت «رایگان» برای جذب مشتریان استفاده کرده است، به‌ویژه برای خدماتی مانند « یک چمدان دستی رایگان» یا « انتخاب صندلی رایگان»، اما در حقیقت این «رایگان»‌ها با هزینه‌های پنهانی همراه بودند که بعداً مشتریان متوجه می‌شدند. به‌طور مثال،Spirit Airlines تبلیغاتی منتشر کرده بود که عنوان می‌کرد « یک چمدان دستی رایگان »، اما در واقع این شرکت هزینه‌های اضافی برای چمدان‌های دیگر یا خدمات اضافی از جمله اولویت در سوار شدن از مشتریان می‌گرفت. این امر باعث شد که بسیاری از مسافران احساس کنند که این ایرلاین آنها را فریب داده است، به‌ویژه زمانی که متوجه می‌شدند که هزینه نهایی سفر بسیار بیشتر از آنچه که ابتدا اعلام شده، می‌شود.

چرا این باعث ضرر شد؟

1. بی‌اعتمادی مشتریان: استفاده از کلمه «رایگان» به‌طور مکرر به عنوان یک تاکتیک تبلیغاتی باعث بی‌اعتمادی میان مشتریان شد. وقتی مصرف‌کنندگان متوجه شدند که هزینه‌های اضافی به‌صورت مخفیانه در بلیت‌ها گنجانده شده، این امر باعث شد که به این برند به‌عنوان یک شرکت فریبکار نگاه کنند.

2. آسیب به اعتبار برند: Spirit Airlines به‌دلیل استفاده از کلمات مبهم و فریبنده در تبلیغات خود، اعتبار برند خود را در معرض خطر قرار داد. حتی زمانی که این شرکت سعی کرد شفاف‌تر شود، هنوز تصور عمومی بر این بود که برای جلب مشتری از تکنیک‌های فریبکارانه استفاده می‌کند.

3. نظرات منفی و کاهش فروش: در پی این مشکلات، Spirit Airlines با انتقادات زیادی از سوی مشتریان و رسانه‌ها روبرو شد، که تأثیرات منفی شدیدی بر تصویر برند داشت و باعث کاهش فروش و اعتماد مشتریان به برند گردید.

شرکت Spirit Airlines یک نمونه بارز از اشتباه استفاده از کلمه «رایگان» در تبلیغات است. این شرکت نشان می‌دهد که استفاده از کلمات جذاب مانند «رایگان» باید با دقت و شفافیت کامل صورت گیرد، زیرا اگر خدمات یا محصولات به‌صورت واقعی رایگان نباشند، نه تنها به برند آسیب می‌زنند، بلکه مشتریان وفادار را از دست خواهید داد.

این مثال نشان می‌دهد، که حتی برندهای بزرگ و معتبر هم اگر از این کلمه به‌طور نادرست استفاده کنند، می‌توانند خسارات جدی ببینند. 

شرکت “Nutella” در تبلیغات خود ادعا می‌کرد، یک محصول سالم و مغذی برای صبحانه است، تبلیغات نشان می‌داد که نوتلا می‌تواند بخشی از یک رژیم غذایی متعادل باشد، چون حاوی مواد اولیه‌ای مثل شیر، فندق و کاکائو است اما در حقیقت محتوای قند و چربی آن بسیار بالا بود و این باعث شد که شرکت تحت فشار قرار بگیرد.

مشکل:

این ادعاها به‌وضوح جنبه‌ی فریبنده داشتند زیرا:

• نوتلا مقدار زیادی شکر و چربی‌های اشباع‌شده دارد، که آن را به یک محصول پرکالری تبدیل می‌کند.

• بسیاری از متخصصان تغذیه با این ادعا که نوتلا “مغذی” است، مخالف بودند.

نتیجه:

• در سال 2012، یک مادر آمریکایی شکایتی علیه Ferrero (شرکت سازنده نوتلا) مطرح کرد و گفت که تبلیغات شرکت باعث شده فکر کند نوتلا برای کودکانش سالم است.

• دادگاه حکم داد که تبلیغات نوتلا فریبنده بوده‌اند و شرکت Ferrero مجبور شد مبلغ 3 میلیون دلار جریمه پرداخت کند.

این مثال نشان می‌دهد که حتی برندهای محبوب باید دقت زیادی در ارائه اطلاعات واقعی در تبلیغات خود داشته باشند، چون مصرف‌کنندگان به‌راحتی فریب نمی‌خورند.

شرکتSkechers ادعا می‌کرد که کفش‌های Shape-Ups به دلیل طراحی خاصشان، مثل کفی‌های منحنی، می‌توانند:

• کالری بسوزانند.

• عضلات بدن را تقویت کنند.

• به کاهش وزن و بهبود وضعیت بدن کمک کنند.

این تبلیغات بسیار جذاب بود و مشتریان زیادی را به خرید این کفش‌ها ترغیب کرد.

مشکل:

تحقیقات علمی و بررسی‌های قانونی نشان داد که هیچ شواهد محکمی برای حمایت از این ادعاها وجود ندارد. طراحی کفش‌های Shape-Ups هیچ تأثیر ویژه‌ای بر سوزاندن کالری یا تقویت عضلات نداشت که با کفش‌های معمولی قابل مقایسه باشد.

نتیجه:

• در سال 2012، Skechers توسط کمیسیون تجارت فدرال آمریکا (FTC) به تبلیغات گمراه‌کننده متهم شد.

• این شرکت مجبور شد 40 میلیون دلار جریمه پرداخت کند و پول مشتریانی را که این کفش‌ها را با این امید خریده بودند، برگرداند.

این مثال یکی از برجسته‌ترین موارد تبلیغات فریبنده است که نشان می‌دهد شرکت‌ها نمی‌توانند بدون شواهد علمی ادعاهای بزرگ و جذاب کنند.

مثال دیگر درباره‌ی شرکت Red Bull است و شعار معروفش: “Red Bull gives you wings”. "ردبول به شما بال می دهد "

شرکت Red Bull سال‌ها در تبلیغات خود از این شعار استفاده می‌کرد، به شکلی که باعث شده بود برخی مصرف‌کنندگان باور کنند این نوشیدنی توانایی‌های فیزیکی و ذهنی فوق‌العاده‌ای به آنها می‌دهد، مانند افزایش انرژی، تمرکز، و عملکرد بهتر.

مشکل:

• در سال 2014، یک گروه از مشتریان شکایت کردند و ادعا داشتند که این شعار و تبلیغات آن گمراه‌کننده است، چون Red Bull هیچ تأثیر ویژه‌ای فراتر از نوشیدنی‌های کافئین‌دار معمولی ندارد.

• آنها به این نکته اشاره کردند که هیچ‌گونه “بال” یا انرژی شگفت‌انگیزی از مصرف این نوشیدنی به‌دست نمی‌آید.

نتیجه:

• شرکت Red Bull مجبور شد مبلغ 13 میلیون دلار در قالب جریمه و بازپرداخت به مشتریان پرداخت کند.

• این پرونده باعث شد شرکت در تبلیغاتش بیشتر محتاط باشد، هرچند شعار “Red Bull gives you wings” همچنان به عنوان یک شعار تبلیغاتی باقی مانده است، اما با افزودن توضیحات و رفع سوءتفاهم‌ها.

این مثال نشان می‌دهد که حتی یک شعار طنزآمیز اگر درک درستی ایجاد نکند، می‌تواند به پیامدهای قانونی منجر شود.

نتیجه گیری :

تبلیغات، ابزاری قدرتمند است که می‌تواند مسیر تصمیم‌گیری‌های ما را تغییر دهد و تأثیر عمیقی بر جامعه بگذارد. اما همان‌طور که دیدیم، این ابزار گاهی به‌جای خدمت به مخاطب، به ابزاری برای گمراهی و سوءاستفاده تبدیل می‌شود. آگاهی از این جنبه‌های پنهان تبلیغات به ما کمک می‌کند تا در مواجهه با پیام‌های تبلیغاتی هوشمندانه‌تر عمل کنیم و انتخاب‌هایی آگاهانه‌تر داشته باشیم. در نهایت، مسئولیت‌پذیری در تولید تبلیغات و دقت در مصرف آن، می‌تواند این ابزار قدرتمند را به جای تهدید، به فرصتی برای رشد و پیشرفت جامعه تبدیل کند. استفاده از چنین نمونه‌ هایی می‌تواند به‌خوبی نشان دهد که برندهای موفق چطور با دقت کلمات را انتخاب می‌کنند تا هم مخاطب جذب کنند و هم اعتبار برند خود را حفظ کنند.

✍️ احمد حشمت نژاد - نائب رییس جامعه حرفه ای هتل آپارتمان داران خراسان رضوی