زمانی که جهان در آستانه سال ۲۰۲۰ آماده می‌شد تا بالاترین نرخ گردشگری را با یک میلیارد و ۶۰۰ هزار نفر رقم بزند، میهمانی سر زده با نام ویروس کرونا دنیا را با بحران سلامت پیش‌بینی نشده‌ای مواجه نمود که تاثیر عمیقی روی اقتصاد جوامع گذاشت و گردشگری و سایر کسب و کارهای بسیاری را با مشکل مواجه کرد.
براساس اعلام سازمان جهانی گردشگری، ورود گردشگران بین‌المللی در سال 2020 بین 20 تا 30 درصد کاهش می‌یابد، یعنی بازگشت به سطح 5 تا 7 سال پیش و ضرر 250 تا 400 میلیارد دلاری درآمدهای گردشگری بین‌المللی.
کووید ۱۹ بر رایج‌ترین نگاه به گردشگری که همانا اقتصاد است، تاثیری عمیق برجای گذاشت به طوری که بسیاری از کسب و کارهای وابسته به این صنعت در همان هفته‌های نخست به ورطه نابودی کشیده شدند.
تمامی دولت‌ها برای حفاظت از سلامتی شهروندان تاکید بر عدم خروج از منزل کردند. بنابراین در این شرایط، گردشگری نخستین صنعت نیازمند به حمایت و کمک بود که متاسفانه مورد عدم توجه قرار گرفت.
بر اساس گزارش سازمان جهانی گردشگری حدود ۹۶ درصد از تمام مقصدهای جهان در پاسخ به این بیماری همه‌گیر، محدودیت‌های سفر را اعمال نموده‌اند. حدود ۴۳ درصد و ۹۰ مقصد، مرزهای خود را به طور کامل یا جزئی بسته‌اند. حدود 21 درصد ( 44 مقصد ) ممنوعیت سفر را برای مسافرینی که از بعضی مقصدها تحت تأثیر کووید 19 قرار گرفته‌اند، معرفی کرده‌اند و حدود 27 درصد ( 56 درصد ) نیز پروازهای بین‌المللی یا بومی را به مقصدها متوقف کرده‌اند.
پیش‌بینی‌ها از بین رفتن یک میلیون فرصت شغلی، بیکاری 100 میلیون نفر در بخش سفر و گردشگری در جهان، بیش از 63 میلیون ضرر شغلی در منطقه آسیا و اقیانوسیه، لغو یا به تاخیر افتادن رویدادهایی چون نمایشگاه گردشگری برلین و بازی‌های المپیک، حکایت دارد.
پس از قرنطینه‌های خانگی و کنترل بیماری به شیوه‌های مختلف در تمام دنیا، اهمیت تفریح و سفر بیش از گذشته آشکار شد و دولتمردان و حتی خود گردشگران نیز سعی کردند بعد از به آرامش رسیدن کشورها در کنترل بیماری، راه‌حل‌هایی برای سفر ارائه کنند.
سازمان جهانی گردشگری در بحران کرونا هم‌صدا با سازمان جهانی بهداشت جهانی با ایجاد پویش "فردا سفر کنید" خواستار مسئولیت‌پذیری بین‌المللی و مشترک در میان صنعت گردشگری در مواجهه با شیوع ویروس کرونا شد. این سازمان هدف از برپایی این پویش را کشف فرهنگ‌های گوناگون، تمرین اتحاد و احترام به یکدیگر، مراقبت از محیط زیست، تداوم یادگیری، توسعه و پایداری و ایجاد فرصت‌ها برای همگان اعلام کرده است.
هشتگ "فردا سفر کنید" در واقع پاسخ سازمان جهانی گردشگری به بحران کنونی بود که به ارزش‌های دیرینه این نهاد تاکید داشت. این پویش بازتاب زیادی در شبکه‌های اجتماعی داشته است و مورد استقبال تعداد زیادی از کشورها، مقاصد گردشگری، کمپانی‌های مرتبط با این حوزه، شهرها، رسانه و همچنین افراد مختلف از سراسر جهان قرار گرفت.
بحران‌های گذشته ثابت کرد که ظرفیت گردشگری برای بازیابی و بازگشت پر قدرت و سریع پس از بحران در مقایسه با دیگر مشاغل کم‌نظیر است که بازدهی عظیمی در کلیه اقتصاد و جامعه دارد.
اما گردشگری ایران که پس از برجام گام بلندی برداشته بود پس از حوادث گوناگون از ابتدای سال 98 و اوج بحران‌ها در نیمه دوم سال، سیر نزولی پیدا کرد و هر روز ضعیف‌تر شد تا جایی که ویرس کرونا آخرین رمقش را در آستانه فصل جدید گردشگری و بهار کشید و گردشگری ایران نیز همانند بسیاری از نقاط جهان تعطیل شد.
اما بعد از آرام شدن فضا و همچنین پیش رو بودن تعطیلات مختلف درتابستان، کارشناسان و مسئولان هم سعی کردند برای تغییر شرایط با رعایت پروتکل‌های بهداشتی گام بردارند، هرچند ناکافی است.
به نظر می‌رسد متولیان گردشگری برای باز شدن مرزها، خدمات ویزا، امکان برگزاری تورهای خروجی و نیز ورود گردشگران خارجی به کشور، مذاکرات خود را برای اعتمادسازی و همکاری‌های مجدانه آغاز کرده‌اند. از سوی دیگر بسیاری از هتل‌ها با الگوبرداری از هتل‌های بزرگ و زنجیره‌ای برتر، پروتکل‌های بهداشتی را اجرا و موفقیت‌هایی را کسب نموده‌اند.
همچنین برخی از شرکت‌های مسافرتی و هتل‌ها با همکاری در برگزاری تورهای داخلی چند روزه، سعی در روشن نگاه داشتن چراغ گردشگری داخلی داشته‌اند ولی بخش عمده‌ای از شرکت‌های تورگردان، تورهای ورودی و خروجی و سامانه‌های آنلاین در بیم و امید زمان آغاز فعالیت‌ها بسر می‌برند.
بسیاری از برگزارکنندگان تورهای خارجی در راستای توصیه‌های سازمان جهانی گردشگری و به دلیل عدم امکان بازگشت وجوه پرداختی به کارگزار خارجی، پیشنها‌د عدم کنسلی سفر و موکول کردن سفر به روزی دیگر را به مسافران خود ارائه داده‌اند.
می‌توان گفت، گردشگری ورودی و خروجی ایران به دلیل باز نبودن مرزها، خدمات ویزا و.... با تاخیر و فاصله از برخی کشورها فعالیت‌های خود را آغاز خواهد کرد، هر چند وزارت و معاونت گردشگری کشور، ابلاغ پروتکل‌های بهداشتی و دستورالعمل سفر سلامت و هوشمند را مورد توجه قرار داده‌اند.
در ابتدای بحران ۲۰۲۰ همگان گمان می‌کردند گردشگری تا پایان سال و شاید در سال ۲۰۲۱ در رکود کامل باشد اما با گذشت زمان ظرفیت بی‌نظیر گردشگری و سفر و نقش آن به عنوان موتور محرک اقتصاد کشورها بیشتر خودنمایی کرد و اکنون دولت‌ها سعی می‌کنند با تعاریف جدید و بازاریابی، نسبت به کاهش تاثیر بحران بر تمایلات سفر اقدام کنند و موتور صنعت گردشگری خود را زودتر به کار بیاندازند.
لیکن در این راستا توجه به راهبردها و مکانیسم‌های هماهنگ با ذی‌نفعان برای جلب اعتماد گردشگران، کمک به حفظ آرامش عمومی، فراهم کردن انگیزه و افزایش شتاب‌دهی به بازاریابی، درک بازار و فعالیت سریع و هماهنگ برای بازاریابی، اعتماد و تحریک تقاضا، متنوع‌سازی بازارها و محصولات، سرمایه گذاری در سامانه‌های هوشمند کسب و کار و بازاریابی دیجیتال، حمایت از مشاغل و کسب و کارها، حمایت برای حفظ سرمایه‌های انسانی و توسعه استعدادها، حفظ آمادگی برای بحران و تقویت تاب‌آوری و در نظر گرفتن بسته‌های حمایتی اقتصادی در استان‌ها و شهرها با اولویت قرار دادن سلامتی گردشگران، امری اجتناب‌ناپذیر است.
صد البته بدون باز تعریف و تغییر رویکرد در دوره پساکرونا، بقای گردشگری به زودی ممکن نخواهد بود.
دکتر حسن تقی‌زاده انصاری - مدیرعامل شرکت هلدینگ گردشگری مارکوپولو
انگلیسی
